Narcisme, macht en leiderschap: waarom kijken we weg?
Een tijd geleden schreef ik een artikel over narcisme. De gebeurtenissen rond de bestorming van het Amerikaanse Capitool waren voor mij aanleiding om hier een vervolg op te schrijven. Wat mij in dit onderwerp fascineert, zijn de overeenkomsten en verschillen tussen politiek en het bedrijfsleven.
Sommige narcisten worden verworpen, terwijl anderen juist zeer succesvol zijn. Donald Trump lijkt het schoolvoorbeeld van een succesvolle narcist: hij wist zich op te werken tot een van de meest invloedrijke posities ter wereld. Pas nu de situatie uit de hand is gelopen, vragen mensen zich af of er niet te lang is weggekeken van zijn gedrag. Ineens wordt openlijk zijn mentale gezondheid in twijfel getrokken.
De narcist op het podium
Laten we vooropstellen dat iedereen in meer of mindere mate narcistische trekjes heeft. Daar is op zich niets mis mee. Maar wanneer narcisme extreme vormen aanneemt, spreken we van een psychische stoornis.
Narcisten zijn voortdurend bezig een grandioos beeld van zichzelf te creëren en slachtofferen iedereen die hun imago in twijfel trekt. Het podium dat ze kiezen, gebruiken ze uitsluitend voor eigen belangen—zelfs als hun rol officieel is om anderen te dienen. Trump is hier een duidelijk voorbeeld van.
Wat narcisme bijzonder maakt, is dat het misschien wel de enige psychische aandoening is die succes kan bevorderen in plaats van ondermijnen. Maar dat gebeurt alleen onder specifieke omstandigheden…
Waarom laten we het toe?
Eén van die omstandigheden is een hoge mate van tolerantie vanuit de omgeving. Een narcist grijpt elke kans om het podium te pakken:
“Kijk mij eens succesvol zijn.”
Succes wekt bewondering op. We zijn geneigd narcisten positieve eigenschappen toe te kennen: daadkracht, onafhankelijkheid en lef. De inhoud van hun boodschap is vaak ondergeschikt aan de manier waarop ze die brengen. Ze stralen absolute overtuiging uit, en dát maakt indruk.
Een ander kenmerk van narcisme: de narcist zal zijn stoornis zelf nooit erkennen. Sterker nog, hij of zij is er trots op:
“Kijk mij eens krachtig zijn.”
Psychologische hulp zoeken? Dat gebeurt zelden. Het resultaat: de kwalijke gevolgen van narcisme blijven onopgemerkt—tot het te laat is.
Waarom kijken we weg?
De wereld keek naar Amerika en vroeg zich af: hoe kon het zover komen? Maar eigenlijk was de bestorming van het Capitool een logisch gevolg van het pad van de narcist (zie deel I van dit artikel).
Voor de narcist is geloof geen kwestie van feiten. Wat hij als waarheid presenteert, wordt de waarheid. Dus als Trump zegt dat er verkiezingsfraude is gepleegd, dan ís dat zo. Als hij zichzelf de beste leider vindt, dan heeft hij recht op die positie—ongeacht de regels.
Feiten doen er niet toe. Narcisten hoeven alleen zichzelf te overtuigen.
Vier jaar lang werd dit gedrag goedgepraat en genegeerd. Waarom? Fatsoen, eerbied, solidariteit en gezagsgetrouwheid waren duidelijk niet de redenen. Waarom laten we het dan gebeuren?
Narcisme binnen organisaties
Narcisme beperkt zich niet tot Washington D.C. Het is overal. Ook in organisaties. Het verschil? De politiek krijgt volop aandacht, terwijl narcisme in het bedrijfsleven vaak onder de radar blijft.
Ik maak me hier al jaren zorgen over. Omdat ik zie wat het kapotmaakt.
Wat gebeurt er in een organisatie met een narcistisch leider?
Volgens professor Jennifer Charman* creëert een narcistische leider een cultuur die:
- Mensen aanzet tot minder ethisch gedrag.
- Samenwerking ontmoedigt.
- Belangenconflicten in de hand werkt.
- Macht beloont boven inhoudelijke kwaliteit.
Normen worden overtreden zonder consequenties. De luidste schreeuwers krijgen het meest voor elkaar. Het beleid wordt niet nageleefd, maar beïnvloed door de waan van de dag.
Dit is precies wat de Republikeinse partij jarenlang heeft toegestaan bij Trump.
Succes maskeert het probleem
Narcisme wordt vooral gevaarlijk als een organisatie financieel succesvol is. Zolang de resultaten goed zijn, is er weinig animo om narcistisch gedrag aan te pakken. De omgeving lift mee op het succes van de narcist.
- Aandeelhouders? Zolang de cijfers goed zijn, kijken ze niet naar de cultuur.
- RvB’s en RvC’s? Zij staan vaak te ver af van de dagelijkse praktijk.
- Directe collega’s? Ze profiteren van de macht van de narcist.
“Het is misschien een klootzak, maar hij/zij krijgt het wel voor elkaar!”
Het zijn niet alleen blinde vlekken. Soms is het pure zelfbescherming: tegen een narcistische leider ingaan betekent jezelf in de vuurlinie plaatsen.
Ondertussen voelen medewerkers dagelijks de impact.
- De sfeer verslechtert.
- Psychologische onveiligheid groeit.
- Prestaties lijden onder het leiderschap.
Narcisten halen nu eenmaal niet het beste in anderen naar boven.
Leiderschap: doe het anders!
“Waar maak jij je druk om?” zou je je kunnen afvragen.
Mijn missie is om organisaties te helpen medewerkers te laten groeien. Ik stimuleer leiders om te experimenteren, fouten te maken en daarvan te leren. Leiderschap moet niet gaan over macht en schijnsucces, maar over écht bouwen aan een omgeving waarin mensen floreren.
Je kunt moedig zijn zonder jezelf te overschatten.
Je kunt risico’s nemen zonder onverantwoord te zijn.
Je kunt mensen motiveren zonder ze uit te buiten.
Ik wens dat leiders:
✔ Erkenning krijgen voor werkelijke successen, niet voor krachttaal.
✔ Openstaan voor feedback, in plaats van anderen de schuld te geven.
✔ Zelfvertrouwen stimuleren bij medewerkers, in plaats van hen te ondermijnen.
Daarom daag ik elke leider uit: neem het narcisme binnen je organisatie onder de loep. Stel jezelf de volgende vragen:
❓ Waar wordt van weggekeken of goedgepraat?
❓ Welke mensen krijgen steun die ze niet verdienen? Waarom?
❓ Hoe open en eerlijk durven mensen te zijn? Wat gebeurt er als iemand zich uitspreekt?
Zet je ogen en oren open. Ga het gesprek aan. Wees bereid kritisch te zijn op wat je ziet.
Voorkom dat het Capitool van jouw organisatie wordt binnengedrongen.
Bron: MT Sprout – 8 januari 2021 door Donovan van Heuven